کندوکاوی در نسبتِ ارگونومی و معنویت بخشی نور روز در معماری مساجد

ادراک انسان از فضا با تغییر روشنایی در عین ثابت بودن سایر عوامل تغییر می کند و احساس ناشی از آن بر عملکرد فرد تأثیر دارد؛ اما در دوران معاصر دسترسی راحت به منابع روشنایی مصنوعی و عرضه ی فراوان و ارزان انرژی الکتریکی کمیت را جایگزین کیفیت نموده است. شیوه های کنترل نور روز در جهت افزایش بهره وری فرد از فضا به شیوه ی خلاقانه ای در معماری تاریخی ایران به کار رفته و انسان رکن اصلی این طراحی محسوب می شود. دانشی که امروزه به تطبیق دادن محیط با شرایط و ساختار فیزیکی انسان می پردازد، ارگونومی نام دارد.  میکروارگونومی زیرمجموعه ی ارگونومی به بررسی عوامل فیزیکی محیط می پردازد که روشنایی بخش مهمی از آن تلقی می شود. تحقیق حاضر با هدف بررسی چگونگی تأثیرات کیفی و کمی نور روز بر رضایت فرد حین عبادت دو مسجد والا از عصر صفویه، مسجد امام و مسجد شیخ لطف الله را به دلیل کاربرد هنرمندانه ی ویژگی های کیفی نور در جهت ایجاد احساس معنویت در فرد انتخاب نموده و با دو مسجد معاصر، مسجد قبا و مسجد جامع شهرک غرب مقایسه کرده است. بدین منظور از پرسشنامه ی شاخص جهانی روشنایی ارگونومیکی و نرم افزار تحلیل گر آن SPSS و ELI-calculator استفاده شده تا اطلاعات کیفی به داده های کمی تبدیل شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که بهبود عملکرد و آسایش بصری از طریق طراحی نورگیرها میسر می شود. نور روز می تواند عاملی تعیین کننده در میزان روابط افراد و تحریک کننده ی حسّ کاربر برای عبادت باشد و چگونگی آن رضایت فرد را حین عبادت رقم می زند. در نهایت باید گفت دانشی که محققان غرب با عنوان ارگونومی فضایی در سال 2010 در جهان پایه گذاری نمودند، بیش از چهارصد سال پیش در تفکرات و طراحی های معماران قدیم ایرانی ظهور عینی یافته و می توان ارگونومی را دانش بومی سرزمین ایران نام نهاد.